رویکردهای بین‌المللی از برخورد تا گفتگوی تمدن ها در پرتو جهانی شدن

با تجزیه اتحاد جماهیر شوروی و اضمحلال آن که به اعتباری هم شکست کمونیسم بود و هم شکست تئوری‏های غربی، دوران جنگ سرد به پایان رسید. از پی آن انگاره‌های سیاسی و دیدگاه‌های نظری متعددی در تلاش برای تبیین شرایط متحول و نوین بین‌المللی و ناظر بر فرآیند تغییرات جهانی سربرآوردند. تحلیل‏هایی که از وضعیت جدید ارائه می‏شد، همگی از این نقطه آغاز می‏گردید که فروپاشی شوروی به معنی پیروزی غرب است. از میان تحلیل‏های ارائه‏شده، دو نظریه توجه بیشتری را به خود معطوف کرد: یکی نظریه خوش‏بینانه فرانسیس فوکویاما بود که جهان آینده را نظامی تک‏قطبی و تحت سیطره لیبرال دموکراسی غرب می‏دید و نظریه دوم به هانتینگتون تعلق داشت که معتقد بود دنیای جدید به مرحله‏ای نایل آمده که در آن نه کشورها و سیاست‏پردازان، بلکه تمدن‏ها و فرهنگ‏سازان نقش‏آفرینان اصلی خواهند بود. اساس نظریه هانتینگتون بر این است که با پایان یافتن جنگ سرد، دوران نزاع ایدئولوژیک نیز خاتمه می‏یابد و عصر جدیدی آغاز می‏شود که مناقشه اصلی میان تمدن‏هاست. نظریه وی گرچه در مورد بسیاری از مسائل مهم جهان پاسخ‏گو نبوده، اما در مورد بسیاری از وقایع، نظیر جنگ‏های داخلی یوگسلاوی، ظهور بنیادگرایی مذهبی، نزاع‏های داخلی روسیه، تشدید درگیری‏های تجاری آمریکا و ژاپن و... توانایی چشمگیری از خود نشان داده است. آمریکایی‌ها برای معماری «نظم جدید» و «رهبری بر جهان» در دوران «پساشوروی» تلاش‌های زیادی انجام داده و هزینه‌های زیادی نیز متحمل شدند. ارائه‌ نظریاتی چون «نظم نوین بین‌الملل»، «پایان تاریخ» و یا «جنگ تمدن‌ها» را می‌توان در این مقاله مورد بررسی و تحلیل قرار داد. همچنین این مقاله به بررسی وضعیت جهانی پس از جنگ سرد می‌پردازد. در این بررسی از یک سو به روندهای جهانی در دوران پس از جنگ سرد به ویژه پس از یازده سپتامبر پرداخته شده و از دیگر سو تئوری‌های موجود جهت تبیین این وضعیت مورد واکاوی انتقادی قرار گرفته است. واژگان کلیدی: برخورد تمدن ها، هانتینگتون، جهانی شدن، گفتگوی تمدن ها، نظام بین‌الملل.